|
در ایرانباستان هنگام برآمدن و فرو رفتن خورشید گروهی به نواختن طبل و كوس و كرنا میپرداختند. در اوستا بخش یسناها آمده كه پزشكان بیماران خود را با موسیقی ایرانیدرمان می كردند.
در آن دوران سه نوع موسیقی آئینی (دینی)، بزمی و رزمی مرسومبوده است، همچنین در جشن های طبیعت و روزهای تاریخی و ملی نواها و موسیقی ایرانیویژه ای اجرا می شد. در دوران هخامنشیان سرودها و ترانه هایی به نام هوره در جنگ هاو جشن ها اجرا می كردند كه امروزه در ایلام و سرزمین های غرب ایران با همین نامرایج است.
در دوران ساسانیان به ویژه بهرام گور و خسرو پرویز موسیقیدان هاییزیرنظر وزیر دربار «خرم باش» كار می كردند. در جشن های بزرگ، این نوازندگان وخنیاگران نواها و آهنگ های گوناگون اجرا می كردند. در شاهنامه آمده بهرام گور تعدادده هزار لوری (خنیاگر) از هند برای شادی و پایكوبی مردم به ایران آورد.
نبد هیچمانند بهرام گور
به داد و بزرگی و فرهنگ و زور
مشهورترین موسیقیدان هایاین دوران باربد، سركش، رامتین، بامشاد، آفرین و نكیسای چنگ نواز بودند. باربد برایهر روز هفته نوایی ساخت كه به هفت خسروانی معروف است. همچنین برای هر روز ماه سیلحن یا سی دستان و برای ۳۶۰ روز سال غیر از پنجه دزدیده، ۳۶۰ آهنگ یا ۳۶۰ دستان راساخت. آهنگ جامه دران كه در ردیف موسیقی ایرانی است از ساخته های نكیسا است كه باچنگ نواخته است.
دستان دیگری به نام دستگاه راست است كه باربد آن را ساخت وامروز جز دستگاه های هفتگانه موسیقی ایرانی است، همچنین باید به آهنگ ها و دستاننوروز بزرگ، آرایش خورشید، ماه بركوهان (ماه بالای كوهسار)، كین ایرج، سوگ سیاوش وگنج باد، گنج كاووس، تخت تاقدیس، فرخ روز، سوگ شیدیز و باغ شیرین اشاره كرد.
موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه به نام شور، ماهور، نوا، همایون، سه گاه،چهارگاه و راست پنجگاه است و آوازهای ایرانی دارای سه بخش: دستگاه، نغمه و گوشهاست.
در ایران بعد از اسلام با اینكه موسیقی در اسلام نهی شده بود، با این حالدانشمندان اسلامی و موسیقیدانان بزرگ ایرانی درباره هنر موسیقی كتاب ها و نگارشهایی دارند.
▪ از آن جمله می توان به بزرگان موسیقی در دوره اسلامی اشارهكرد:
ـ نشیط فارسی: از پیشگامان و سازندگان موسیقی عربی در قرن اولهجری بوده است. (۸۰ هجری)
ـابراهیم موصلی (ارگانی) و پسرش اسحق موصلی متولد شهر ارگان فارس عودنواز بودند. ابراهیم شعر عرب را به آهنگ ایرانی آراست، گویند او نهصد نغمه موسیقی ساخته و پسرشنیز نوشته هایی در باب اصول موسیقی نگاشته كه امروزه چیزی در دست نیست. (۲۳۵- ۱۲۵هجری)
ـ زریاب: یكی از موسیقیدان های ایرانی و شاگرد اسحق موصلی بوده و یكی ازبرجسته ترین خوانندگان و موسیقیدانان و نوازندگان عود در زمان هارون الرشید بود. یكی از آثار اوفی الاغانی است. (۲۴۶ هجری)
ـ ابوالعباس سرخسی یكی از نویسندگانایرانی و از مردم سرخس بوده و درباره موسیقی دو كتاب از او باقی است. (كتابالموسیقی الكبیر و كتاب الموسیقی الصغیر) (۲۸۶ هجری)
ـ ابوبكر زكریای رازیدانشمند بزرگ ایرانی كه در ری به تحصیل علوم گوناگون زمان خود می پرداخت و دربارهموسیقی كتاب فی الجمل الموسیقی را نگاشته است. در جوانی نیز عود می نواخت. (۳۱۳هجری)
ـ ابن خردادیه جغرافیدان ایرانی بوده و نیایش زرتشتی بوده اند ودرباره موسیقی آثاری مانند آداب السماع، طبقات المغنین (درباره خوانندگان) و رسالهای درباره سازهای زمان ساسانی نوشته است. (۳۰۰ هجری)
ـ ابونصر فارابی بزرگتریندانشمند قرن سوم و چهارم هجری است و در تمام علوم زمان خود استاد بود و او را معلمثانی بعد از ارسطو می دانند. فارابی موسیقی را در بغداد آموخت و سماع طبیعی ارسطورا چهل بار خوانده است و سازی شبیه قانون نیز ساخته است و درباره موسیقی، آثارشعبارتند از: كتاب الموسیقی الكبیر- و المدخل الی صناعته الموسیقی و كتاب الموسیقی.
ـابوعبدالله خوارزمی در اثرش مفاتیح العلوم از اصول موسیقی و ابزار و سازها سخن گفتهاست. (۳۷۰ هجری)
ـ رودكی شاعر نامدار و موسیقیدان بزرگ ایرانی كه چنگ نیكو مینواخت. (۳۲۹ هجری)
ـ ابوعلی سینا دانشمند برجسته ایرانی معروف به شیخ الرئیس درزمان سامانیان می زیسته. او در حدود ۱۰۰ كتاب در رساله نوشته است و در بخشی ازموسیقی سخن گفته است و یكی از نوشته های او درباره موسیقی المدخل الی صناعتهالموسیقی است.
ـ صفی الدین ارموی یكی از دانشمندان بزرگ ایرانی است كه حدود سال۶۱۳هجری در ارومیه به دنیا آمد. عودنواز چیره دستی بود و آثارش در مورد موسیقیكتاب های الادوار و شرفیه درباره پرده بندی عود و گام های موسیقی است.
ـ قطبالدین محمودشیرازی نویسنده كتاب دره التاج كه بخش بزرگی از آن درباره موسیقی است ودر سال ۷۱۰ هجری درگذشت. رساله او در تاریخ موسیقی ارزش زیادی دارد.
ـالجرجانی. شهرت جرجانی بیشتر در علوم ادبی و حكمت است و درباره موسیقی كتاب مقالیدالعلوم و دانش های دیگر سخن گفته است و در سال ۸۱۶ هجری درگذشت.
ـ عبدالقادرمراغی، نقاش و خوشنویس و عودنواز ماهری بوده است. از آثار او كتاب مقاصد الالحان وجامع الالحان درباره علم موسیقی است. (۸۳۸ هجری)
ـ احمدالمسلم الموصلی یكی ازموسیقیدان های ایرانی است كه كتاب درالنفی فی فن الموسیقی را درباره هنر موسیقی وموسیقی نظری نگاشته است. (۱۱۵۰ هجری)
برخی از سازهای ایرانی در دوره پیش از اسلام به سه دسته رده بندیشده اند:
▪ سازهای بادی مانند نی و سرنا و...
▪ سازهای كوبه ای (ضربه ای) مانند تنبك و...
▪ سازهای زهی مانند كمانچه و غچكو...
▪ ارغنون: بر وزن اندرون، ساز-ی ایرانی است مشهور و بسیار قدیمی. گوینداین سازایرانی را افلاطون وضع كرده است. در نوشته ها آمده ارغنون ساز و آواز هفتاددختر خواننده و نوازنده است كه جملگی یك چیز را به یك بار و به یك آهنگ با همبخوانند و بنوازند.
▪ بربط: ساز-ی ایرانی است مرغابی شكل كه كاسه كوچك و دستهبلند دارد و عرب ها آن را گرفته، كاسه چوبی را بزرگ، دسته را كوچك و كوتاه كرده وآن را العود نام نهاده اند.
▪ بیشه: سازی ایرانی است بادی كه بیشتر شبانان ازآن استفاده می كردند.
▪ توتك: بر وزن موشك ، ساز-ی ایرانی است مانند نی كهچوپانان می نوازند.
▪ تنبور: بر وزن زنبور، ساز-ی ایرانی است مانند بربط. عربها به آن الطنبور می گویند.
▪ جلاجل: ساز-ی ایرانی است دف مانند همراه سنج ودایره.
▪ چغانه: بر وزن ترانه، ساز-ی ایرانی است كوبه ای شبیه قانون و برخی آنرا همان قانون می دانند.
▪ چنگ: از سازهای ایرانی پیش از اسلام است كه درادبیات فارسی و نقش های باستانی به چشم می خورد و در اروپا این ساز به هارپ معروفاست.
▪ دنبره: سازی ایرانی است شبیه تنبور و معرب آن طنبوره است.
▪ دهل: سازی ایرانی است ضربه ای كه در زیر بغل گرفته می نوازند.
▪ رباب: سازی ایرانیاست شبیه تنبور كه كاسه ای بزرگ و دسته كوتاهی دارد و روی كاسه پوست آهو می كشند.
▪ رود: نام سازی ایرانی است قدیمی كه در ادبیات فارسی همراه چنگ و رباب آمدهاست.
▪ زنگل: سازی است قدیمی كه دارای زنگوله ها و جلاجل هایی است.
▪ سرنای: سازی است بادی كه به آن نای رومی نیز گفته می شود.
▪ سنتور: سازی استخوش صدا كه بر صفحه چوبی آن ۹ تا ۱۲ خرك با سیم های زرد و سفید دیده می شود و بامضراب می نوازند.
▪ سه رود: سازی ایرانی است كه تركیب شده از سه ساز چنگ و ربابو بربط.
▪ شاخ و شانه: نام یك ساز ایرانی قدیمی است.
▪ شاشك: بر وزن ناوك،سازی است معروف كه به آن رباب نیز گویند.
▪ شاوغر: بر وزن گاوسر، سازی است بادیو نفیرش از كرنا كمتر است و به آن نای رومین نیز می گویند.
▪ شاه نای: كه مخففآن شهنای است كه به سرنای رومی نیز معروف است.
▪ شش تا: نام سازی است كه بهتنبور شش تار معروف است.
▪ شوشك: سازی است كه به آن رباب چهار رود نیز میگویند.
▪ شهرود: سازی است مانند موسیقار كه ایرانیان و رومیان در بزم و رزمنوازند.
▪ عجب رود: از سازهای بادی است و مانند نی می نوازند.
▪ عربانه: سازی ایرانی است شبیه دف و دایره و بعضی به آن دایره حلقه دار می گویند.
▪ عود: همان بربط ایرانی است كه عرب ها نام آن را العود نهاده اند.
▪ غیچك: نام سازیاست معروف كه امروزه به آن كمانچه می گویند.
▪ قانون: نام ساز ایرانی بوده كهبا دو حلقه یا زخمه با انگشتان می نوازند. امروزه به كشورهای عربی و تركیه راه پیداكرده است. نوازندگان این ساز در دوران تیموریان و سلجوقیان و صفویه زیاد بوده اندكه می توان به حافظ قانونی، حافظ مضرابی و رحیم قانونی اشاره كرد كه نقش آنها درعالی قاپو اصفهان دیده می شود.
▪ موسیقار: سازی است كه از نی های بزرگ و كوچكبه شكل مثلث به هم وصل است و دارای صدای جالبی است كه درویشان و شبانان می نوازند ونام پرنده ای نیز است.
▪ مولو: سازی است كه از شاخ آهو ساخته و دارای حلقه هایینیز است.
▪ مهری: نوعی از ساز چنگ است و یكی از نام های چنگ است.
▪ نایمشك: نام سازی است بادی كه به آن نی انبان نیز می گویند.
▪ نی هفت بند و نی لبكنیز از سازهای بادی ایرانی هستند.
|
تبادل لینک هوشمند 